||
ᠨᠡᠢᠭᠡᠮ ᠵᠢᠷᠤᠮ ᠦᠨ ᠭᠣᠣᠯᠯᠠᠭᠴᠢ ᠥᠷᠳᠡᠭ ᠦᠨ ᠦᠵᠡᠯᠲᠡ ᠵᠢᠨ ᠬᠡᠦᠬᠡᠳ ᠦᠨ ᠵᠢᠷᠣᠭᠲᠤ ᠤᠩᠰᠢᠭᠤ
This is the story of Zhang Qian (張騫),
who helped break Xiongnu (Hunnu*) dominance of trade routes during the Han dynasty by making contact with states to the West. The book is in Chinese and Mongolian (traditional script) and forms part of a
"Socialist Core Value" picture-book series for children aged 5-6 (社会主义核心价值观幼儿绘本（5-6岁）) (ISBN 978-7-5312-3652-8). Press the 'Show' button to reveal pinyin for Chinese and Cyrillic for Mongolian. Хятад хэл суръя! 学蒙语吧！
(* Hunnu is the preferred form in Mongolia. Usages preferred in Mongolia are also noted in the text.)
1.
Xiǎo péngyǒu, nǐmen jiàn-guò chūncán tǔ sī ma? Xiǎo xiǎo de cán'r tǔ de sī kě yǐ zhì chéng sīchóu, zuò-chéng piàoliàng de yīfú. Xǔduō wàiguórén dōu fēicháng xǐhuān wǒguó de sīchóu.
ᠪᠢᠴᠢᠬᠠᠨ ᠨᠠᠢᠵᠠ ᠮᠢᠨᠢ᠂ ᠲᠠ ᠨᠠᠷ ᠬᠠᠪᠤᠷ ᠦᠨ ᠬᠦᠷᠢ ᠵᠢᠨ ᠰᠢᠷᠭᠡᠭ ᠪᠥᠭᠡᠯᠵᠢᠬᠦ ᠵᠢ ᠬᠠᠷᠠᠭᠰᠠᠨ ᠤᠤ? ᠵᠢᠵᠢᠭᠬᠡᠨ ᠬᠦᠷᠢ ᠬᠣᠷᠣᠬᠠᠢ ᠵᠢᠨ ᠪᠥᠭᠡᠯᠵᠢᠭᠰᠡᠨ ᠰᠢᠷᠬᠡᠭ ᠵᠢᠡᠷ ᠳᠣᠷᠭᠠ ᠨᠡᠭᠡᠭᠡᠳ ᠭᠣᠶᠣ ᠰᠠᠢᠬᠠᠨ ᠬᠤᠪᠴᠠᠰᠤ ᠬᠢᠵᠦ ᠪᠣᠯᠳᠠᠭ᠃ ᠲᠤᠩ ᠣᠯᠠᠨ ᠭᠠᠳᠠᠭᠠᠳᠤ ᠵᠢᠨ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠮᠠᠨ ᠦ ᠤᠯᠤᠰ ᠦᠨ ᠲᠣᠷᠭᠠ ᠲᠣᠷᠳᠣᠩ ᠢ ᠮᠠᠰᠢ ᠪᠠᠬᠠᠷᠠᠭᠳᠠᠭ ᠰᠢᠦ᠃
Бяцхан найз, та нар хаврын хүрийн ширхэг бөөлжихийг харсан уу?1 Жижигхэн хүр хорхойн бөөлжсөн ширхэгээр торго нэхээд 2 гоё сайхан хувцас хийж болдог. Тун олон гадаадын хүн манай улсын дурданг маш бахархдаг шүү.
(1. Хүр хорхойн амнаас шүлс гарч байгааг харсан уу? 2. шүлсээр торго нэхээд)
'Boys and girls, have you ever seen silkworms spinning thread? The thread that these little worms spin can be made into silk and used to make beautiful clothes. Many people in foreign countries greatly admire our country's silk.'
2.
Yī-xiē qínláo yǒnggǎn de Zhōngguórén kèfú le chóngchóng kùnnán, kāipì le jiàng zhōngguó sīchóu yùnwǎng Ōuzhōu Dìzhōnghǎi yán'àn guójiā de dàolù, tā qǐ zì gǔdài Cháng'ān (xiànzài de Xī'ān), yuǎn zhì Yìdàlì Luómǎ.
ᠠᠵᠢᠯᠴᠢ ᠬᠥᠳᠡᠯᠮᠥᠷᠢᠴᠢ ᠲᠤᠮᠳᠠᠳᠤ ᠵᠢᠨ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠵᠦᠢᠯ ᠵᠦᠢᠯ ᠦᠨ ᠬᠦᠴᠢᠷ ᠪᠡᠷᠬᠡ ᠵᠢ ᠲᠤᠭᠤᠯᠵᠤ ᠳᠤᠷᠳᠤᠩ ᠢ ᠧᠦ᠋ᠷᠣᠫᠡ ᠲᠢᠪ ᠦᠨ ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠦᠨ ᠳᠤᠮᠳᠠᠳᠤ ᠲᠡᠩᠭᠢᠰ ᠦᠨ ᠡᠷᠭᠢ ᠬᠥᠪᠡᠭᠡᠨ ᠦ ᠣᠯᠣᠰ ᠤᠳ ᠲᠤ ᠬᠦᠷᠲᠡᠯᠡ ᠵᠥᠭᠡᠭᠡᠪᠦᠷᠢᠯᠡᠬᠦ ᠵᠠᠮ ᠢ ᠨᠡᠭᠡᠭᠡᠭᠰᠡᠨ ᠶᠤᠮ ᠰᠢᠦ᠃ ᠲᠡᠷᠡ ᠨᠢ ᠡᠷᠲᠡᠨ ᠦ ᠴᠠᠩ ᠠᠨ (ᠣᠳᠣ ᠵᠢᠨ ᠰᠢ ᠠᠨ) ᠡᠴᠡ ᠡᠬᠢᠯᠡᠵᠤ᠂ ᠬᠠᠮᠤᠭ ᠬᠣᠯᠠ ᠳᠦ ᠪᠡᠨ ᠢᠲ᠋ᠠᠯᠢ ᠵᠢᠨ ᠷᠣᠮᠠ ᠬᠦᠷᠳᠡᠭ ᠪᠠᠢᠭᠰᠠᠨ ᠪᠢᠯᠡ᠃
Ажилч хөдөлмөрч дундадын хүн зүйл зүйлийн хүчир бэрхийг туулж дурданг Европ тивийн Газрын Дундад тэнгисийн3 эрэг хөвөөний улсуудад хүртэл зөөвөрлөх замыг нээсэн юм шүү. Тэр нь эртний Чан Ань (одоогийн Шиань)-аас эхлэж, хамаг холдоо Италийн Рома хүрдэг байсан билээ.
(3. Газрын Дундын тэнгисийн)
'Some hard-working and brave* Chinese conquered many hardships to open a way to transport Chinese silk to countries on the Mediterranean Sea in Europe. The route started in ancient Chang'an (modern-day Xi'an) and went as far as Rome in Italy.'
(* 'Brave' is missing from the Mongolian)
3.
Tōngguò sīchóu-zhī-lù, shāngrén-men bǎ sīchóu yùn-dào wàiguó, kěyǐ zhuàn hěn duō qián, cùjìn le jīngjì de fāzhǎn, shǐ guójiā biàn de gèngjiā fùqiáng.
ᠬᠤᠳᠠᠯᠳᠤᠭᠠᠴᠢᠳ ᠲᠣᠷᠭᠠᠨ ᠵᠠᠮ ᠵᠢᠡᠷ ᠲᠣᠷᠭᠠ ᠳᠤᠷᠳᠤᠩ ᠵᠢᠠᠨ ᠭᠠᠳᠠᠭᠠᠳᠤ ᠳᠦ ᠵᠥᠭᠡᠭᠡᠪᠤᠷᠢᠯᠡᠨ ᠠᠪᠠᠴᠢᠭᠠᠳ ᠮᠠᠰᠢ ᠠᠷᠪᠢᠨ ᠵᠣᠭᠣᠰ ᠮᠥᠩᠭᠥ ᠣᠯᠣᠭᠠᠳ᠂ ᠠᠵᠤ ᠠᠬᠤᠢ ᠵᠢᠨ ᠬᠥᠭᠵᠢᠯᠳᠡ ᠪᠡᠨ ᠠᠬᠢᠭᠤᠯᠵᠤ᠂ ᠤᠯᠤᠰ ᠣᠷᠣᠨ ᠵᠢᠠᠨ ᠤᠯᠠᠮ ᠪᠠᠶᠠᠨ ᠬᠦᠴᠦᠷᠬᠡᠭ ᠪᠣᠯᠭᠠᠵᠠᠢ᠃
Худалдаачид торгон замаар4 торго дурдангаа гадаадад зөөвөрлөн авчаад маш арвин зоос мөнгө олоод, аж ахуйн хөгжилтөө ахиулж, улс орноо улам баян хүчирхэг болгожээ.
(4. торгоны замаар)
'Through the Silk Road merchants sent silk to foreign countries and could make a lot of money, stimulating economic growth and making the country wealthier and stronger.'
4.
Zài Xīhàn shíqī, Xiōngnú-guó jīngcháng qīnfàn wǒguó, qiǎngduó cáiwù. Dāngshí de huángdì Hàn Wǔdì jiù pài Zhāng Qiān dào Xīyù, xiǎng xúnqiú zhōubiān xiǎo guójiā de bāngzhù, hélì jìngōng Xiōngnú-guó.
ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠦᠨ ᠦᠶᠡ ᠳᠦ᠂ ᠾᠦᠩᠨᠦ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠦᠷᠭᠦᠯᠵᠢ ᠮᠠᠨ ᠦ ᠤᠯᠤᠰ ᠢ ᠳᠠᠭᠠᠷᠢᠨ ᠳᠣᠪᠲᠣᠯᠵᠤ᠂ ᠡᠳ᠋ ᠠᠭᠤᠷᠠᠰᠤ ᠵᠢ ᠤᠤᠯᠭᠠᠯᠠᠳᠠᠭ ᠪᠠᠢᠪᠡ᠃ ᠲᠤᠬᠠᠢ ᠵᠢᠨ ᠦᠶᠡ ᠳᠦ ᠬᠠᠨ ᠡᠦ ᠳ᠋ᠢ ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠢ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠲᠤ ᠲᠣᠮᠢᠯᠠᠵᠤ᠂ ᠳᠡᠨᠳᠡᠬᠢ ᠵᠢᠵᠢᠭ᠌ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠦᠳ ᠦᠨ ᠳᠡᠮᠵᠢᠯᠭᠡ ᠵᠢ ᠣᠯᠵᠤ᠂ ᠬᠦᠴᠦᠨ ᠬᠠᠮᠵᠢᠯᠴᠠᠵᠤ ᠾᠦᠩᠨᠦ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠢ ᠴᠣᠬᠢᠬᠤ ᠪᠠᠷ ᠪᠣᠯᠵᠡᠢ᠃
Баруун хань улсын үед, Хүннү гүрэн үргэлж манай улсыг дайран довтлож, эд уурсыг уулгалдаг байв. Тухайн үед Хань Үү Ди хаан Жан Чиенийг баруун хязгаарт томилож, тэндэх жижиг гүрнүүдийн дэмжлэгийг олж, хүчин хамжилцаж Хүннү гүрнийг цохихоор болжээ.
'During the time of the Western Han dynasty, the country of the Xiongnu often invaded our country and plundered property. The emperor of the time, Emperor Wu of Han, sent Zhang Qian to the Western region to seek support from smaller surrounding countries to join forces against the Xiongnu.'
5.
Zhāng Qiān yīxíng cóng dūchéng Cháng'ān chūfā, xiàng xī xíngjìn. Yī lùshàng rì-shài yǔ-lín, fēng-chuī yǔ-dǎ, huánjìng xiǎn'è, kùnnán chóngchóng. Dàn tāmen xìnxīn jiāndìng, bùgù jiānxīn, màoxiǎn xīxíng.
ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠨᠢᠭᠡ ᠪᠦᠯᠦᠭ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠵᠢᠠᠨ ᠳᠠᠭᠠᠭᠤᠯᠵᠤ ᠨᠡᠢᠰᠯᠡᠯ ᠬᠣᠲᠠ ᠴᠠᠩ ᠠᠨ ᠡᠴᠡ ᠮᠣᠷᠳᠠᠵᠤ ᠪᠠᠷᠠᠭᠣᠨᠰᠢ ᠠᠶᠠᠯᠠᠪᠠ᠃ ᠵᠠᠮ ᠦᠨ ᠭᠤᠳᠤᠰ ᠲᠤ ᠨᠠᠷᠠᠨ ᠳᠦ ᠰᠢᠷᠠᠭᠳᠠᠨ ᠪᠣᠷᠣᠭᠠᠨ ᠳᠦ ᠨᠤᠷᠤᠭᠳᠠᠵᠤ᠂ ᠰᠠᠯᠬᠢᠨ ᠳᠦ ᠴᠣᠬᠢᠭᠳᠠᠨ᠂ ᠠᠶᠠᠨ ᠵᠠᠮ ᠳᠠᠪᠬᠤᠷ ᠳᠠᠪᠬᠤᠷ ᠠᠶᠤᠯ ᠪᠠᠷᠲᠠᠭᠠ ᠲᠠᠢ ᠪᠠᠢᠵᠡᠢ᠃ ᠭᠡᠪᠡᠴᠤ ᠲᠡᠳᠠ ᠵᠣᠷᠢᠭ ᠰᠢᠭᠤᠳᠤᠨ᠂ ᠬᠦᠴᠢᠷ ᠪᠡᠷᠬᠡ ᠡᠴᠡ ᠬᠠᠯᠠᠰᠢᠷᠠᠭᠰᠠᠨ ᠦᠭᠡᠢ ᠠᠶᠤᠯ ᠢ ᠰᠦᠷᠦᠨ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨᠰᠢ ᠠᠶᠠᠯᠠᠵᠤ ᠶᠠᠪᠤᠯ ᠠ᠃
Жан Чиен нэг бүлэг хүнээ дагаалж нийслэл хот Чан анаас мортож баруунш5 аялав. Замын гудаст наранд шарагдан бороонд норогдож, салхинд цохигдон, аян зам давхар давхар аюул бартаатай байжээ. Гэвч тэд зориг шуудан6, хүчир бэрхээс халширсангүй аюулыг сөрөн баруун4 аялж явлаа.
(5. баруунтийшээ; 6. зориг шуудран)
'Zhang Qian's party set off from Chang'an for the West. The road was beset with many difficulties, exposed to the elements, beset by wind and rain. But they were determined and confident. They braved the road to the West without regard for hardship.'
6.
Kěshì, tāmen bèi Xiōngnú-rén zhuā-zhù bìng guān le qǐlái. Xiōngnú-rén bù tíng de zhémó tāmen, bī tāmen tóuxiáng.
ᠬᠠᠷᠠᠮᠰᠠᠯᠲᠠᠢ ᠨᠢ᠂ ᠲᠡᠳᠡ ᠾᠦᠩᠨᠦᠴᠦᠳ ᠲᠤ ᠪᠠᠷᠢᠭᠳᠠᠭᠠᠳ ᠬᠣᠷᠢᠭᠳᠠᠴᠢᠬᠠᠪᠠ᠃ ᠾᠦᠩᠨᠦᠴᠦᠳ ᠲᠡᠳᠡᠨ ᠢ ᠡᠯᠳᠡᠪ ᠶᠠᠩᠵᠤ ᠪᠡᠷ ᠲᠠᠷᠴᠢᠯᠠᠭᠠᠵᠤ᠂ ᠪᠠᠭᠤᠯᠭᠠᠵᠤ ᠠᠪᠬᠤ ᠪᠠᠷ ᠰᠢᠬᠠᠮᠳᠠᠭᠤᠯᠪᠠ᠃
Харамсалтай нь, тэд Хүннүчүүдэд баригдаад хоригдчиихов. Хүннүчүүд тэднийг элдэв янзаар тарчилгаж, буулгаж авахаар шахамдуулав.
'But* they were caught by the Xiongnu and locked up. The Xiongnu harrassed them incessantly, trying to force them to give up.'
(* Mongolian says 'unfortunately')
7.
Dànshì, Zhāng Qiān jiānzhēn bùqū, shǐzhōng bù tóuxiáng, Xiōngnú-rén méi bànfǎ zhǐhǎo bǎ tāmen guān qǐlái. Zhāng Qiān děng rén dùrì rú nián, yībiān fàngyáng mùmǎ, yībiān zài děngdài jīhuì, zhǔnbèi táopǎo, yǐ wánchéng zìjǐ de shǐmìng.
ᠭᠡᠲᠡᠯᠡ᠂ ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠨᠤᠭᠤᠷᠠᠰᠢ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠠᠢᠵᠤ᠂ ᠶᠡᠷᠦ ᠡᠴᠡ ᠪᠠᠭᠤᠵᠤ ᠥᠭᠭᠦᠭᠰᠡᠨ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠣᠯᠬᠣᠷ ᠾᠦᠩᠨᠦᠴᠤᠳ ᠠᠷᠭᠠ ᠪᠤᠰᠤ ᠲᠡᠳᠡᠨ ᠢ ᠪᠠᠷᠢᠪᠴᠢᠯᠠᠨ ᠬᠣᠷᠢᠵᠡᠢ᠃ ᠲᠡᠳᠡᠨᠦᠰ ᠨᠢᠭᠡ ᠡᠳᠦᠷ ᠢ ᠥᠩᠭᠡᠷᠡᠭᠦᠯᠬᠦ ᠢᠨᠦ ᠣᠨ ᠢ ᠲᠤᠭᠤᠯᠬᠤ ᠮᠡᠲᠦ᠂ ᠨᠢᠭᠡ ᠲᠠᠯᠠ ᠪᠠᠷ ᠬᠣᠨᠢ ᠮᠠᠯ ᠬᠠᠷᠢᠭᠤᠯᠤᠨ ᠵᠠᠷᠤᠴᠠᠯᠠᠭᠳᠠᠵᠤ᠂ ᠨᠦᠭᠦᠭᠡ ᠲᠠᠯᠠ ᠪᠠᠷ ᠵᠠᠪᠰᠢᠶᠠᠨ ᠡᠷᠢᠨ ᠳᠤᠲᠠᠭᠠᠵᠤ ᠭᠠᠷᠤᠭᠠᠳ ᠡᠭᠦᠷᠭᠡ ᠲᠶᠰᠢᠶᠠᠯ ᠵᠢᠠᠨ ᠪᠡᠶᠡᠯᠡᠭᠦᠯᠬᠦ ᠵᠢ ᠪᠣᠳᠣᠭᠰᠠᠭᠠᠷ ᠪᠠᠢᠪᠠ᠃
Гэтэл, Жан Чиен нугарашгүй байж, ерөөс бууж өгсөнгүй болохоор Хүннүчүүд арга бус7 тэднийг баривчлан хорьжээ. Тэднос8 нэг өдрийг өнгрүүлэх нь оныг туулах мэт, нэг талаар хонь мал хариуулан зарцлагдаж, нөгөө талаар завшаан эрин дутааж гараад үүрэг тушаалаа биелүүлэхийг бодсоор байв.
(7. буюу; 8. Тэднүүс)
'But Zhang Qian was steadfast and unyielding. He did not surrender, leaving the Xiongnu no choice but to lock them up. Zhang Qian and his people spent the days and years tending sheep and waiting for an opportunity to escape and complete their mission.'
8.
Jiéguǒ děngle shíyī-nián cái zhǎo-dào jīhuì táolí Xiōngnú-guó, tāmen jìxù xiàng xīfāng qiánjìn, yī lùshàng rěnjī āiè, lìjìn jiānxīn, zhōngyú yuèguò shāmò, fānguò bīngshān, lái dàole Dàyuān-guó.
ᠠᠷᠪᠠᠨ ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠵᠢᠯ ᠦᠨ ᠳᠠᠷᠠᠭᠠ ᠲᠡᠳᠡ ᠾᠦᠩᠨᠦ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠡᠴᠡ ᠳᠤᠲᠠᠭᠠᠨ ᠭᠠᠷᠴᠤ ᠦᠷᠭᠦᠯᠵᠢᠯᠡᠨ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨᠰᠢ ᠤᠷᠤᠭᠰᠢᠯᠠᠪᠠ᠃ ᠵᠠᠮ ᠲᠤᠷᠰᠢᠳᠠ ᠥᠯᠥᠰᠭᠥᠯᠡᠩ ᠵᠣᠪᠠᠯᠠᠩ ᠢ ᠲᠡᠰᠪᠦᠷᠢᠯᠡᠨ ᠬᠦᠴᠢᠷ ᠪᠡᠷᠬᠡ ᠵᠢ ᠲᠤᠭᠤᠯᠵᠤ᠂ ᠡᠴᠦᠰ ᠲᠦ ᠪᠡᠨ ᠡᠯᠡᠰᠦᠨ ᠴᠥᠯ ᠢ ᠨᠡᠪᠲᠡᠯᠦᠨ᠂ ᠮᠥᠰᠥᠲᠦ ᠠᠭᠤᠯᠠ ᠵᠢ ᠳᠠᠪᠠᠵᠤ ᠳ᠋ᠠ ᠸᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠤ ᠬᠦᠷᠴᠡᠢ᠃
Арван нэгэн жилийн дараа тэд Хүннү гүрнээс дутаан гарч үргэлжлэн баруунш урагшлав. Зам туршид өлсгөлөн зовлонг тэсвэрлэн хүчир бэрхийг туулж, эцэстээ элсэн цөлийг нэвтлэн 9, мөст уулыг давж Да Ван улсад хүрчээ.
(9. туулж)
'In the end, it was eleven years before they found the chance to escape from the country of the Xiongnu. They continued their progress to the West, bearing thirst and hunger and all kinds of hardships before they crossed deserts and icy mountains to reach the country of Da Yuan.'
9.
Gāo bízi, lán yǎnjīng de Dàyuān guówáng, zǎo jiù tīngshuō Hàn cháo shi yīgè měilì fùráo de dàguó, hěn xiǎng jiànlì liánxì. Dāng tīngshuō Hàncháo shǐzhě lái-dào shí, xǐchū wàngwài, rèqíng-de jiējiàn le Zhāng Qiān. Zài Dàyuān guówáng de bāngzhù xià, Zhāng Qiān xiānhòu qù le xǔduō guójiā, huòdé le dàliàng yǒuguān Xīyù gèguó de rénwén dìlǐ zhīshì.
ᠪᠣᠰᠣᠭᠠ ᠬᠠᠮᠠᠷ᠂ ᠬᠥᠬᠡ ᠨᠢᠳᠦ ᠲᠠᠢ ᠳ᠋ᠠ ᠸᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠦᠨ ᠸᠠᠩ ᠨᠢ ᠠᠯᠢ ᠡᠷᠲᠡ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠪᠣᠯ ᠨᠢᠭᠡᠨ ᠦᠵᠡᠰᠬᠦᠯᠡᠩ ᠰᠠᠢᠬᠠᠨ ᠣᠨᠢᠷ ᠪᠠᠶᠠᠯᠢᠭ ᠲᠣᠮᠣ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠭᠡᠳᠡᠭ ᠢ ᠰᠣᠨᠣᠰᠣᠭᠰᠠᠨ ᠪᠥᠭᠡᠳ ᠬᠠᠷᠢᠯᠴᠠᠭᠠ ᠪᠠᠢᠭᠤᠯᠬᠤ ᠪᠠᠷ ᠰᠠᠨᠠᠭᠠᠰᠢᠷᠠᠭᠰᠠᠭᠠᠷ ᠪᠠᠢᠵᠡᠢ᠃ ᠬᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠦᠨ ᠡᠯᠴᠢ ᠢᠷᠡᠡᠭᠰᠡᠨ ᠢ ᠰᠣᠨᠣᠰᠣᠮᠠᠭᠴᠠ ᠠᠯᠠᠰᠬᠢᠨ ᠪᠠᠶᠠᠷᠯᠠᠵᠤ ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠢ ᠬᠠᠯᠠᠭᠤᠨ ᠵᠢᠡᠷ ᠬᠦᠯᠢᠶᠡᠨ ᠠᠪᠴᠤ ᠠᠭᠤᠯᠵᠠᠪᠠ᠃ ᠳ᠋ᠠ ᠸᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠦᠨ ᠸᠠᠩ ᠦᠨ ᠬᠠᠪᠰᠤᠷᠤᠯᠭᠠ ᠪᠠᠷ ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠣᠯᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠵᠢᠡᠷ ᠬᠦᠷᠡᠴᠦ᠂ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠦᠨ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠰᠣᠶᠣᠯ᠂ ᠭᠠᠵᠠᠷ ᠵᠦᠢ ᠵᠢᠨ ᠮᠡᠳᠡᠯᠭᠡ ᠵᠢ ᠶᠡᠬᠡ ᠬᠡᠮᠵᠢᠶᠡ ᠪᠡᠷ ᠬᠤᠷᠠᠮᠳᠤᠭᠤᠯᠵᠡᠢ᠃
Босоо хамар, хөх нүдтэй Да Ван улсын ван нь аль эрт Хань улс бол нэгэн үзэсглэн10 сайхан өнөр баялаг том гүрэн гэдгийг сонссон бөгөөд харилцаа байгуулахаар санааширсаар байжээ. Хань улсын элч иирснийг сонсмогц, алсхийн баярлаж Жан Чиенийг халуунаар хүлээн авч уулзав. Да Ван улсын вангийн хавсарлагаар11 Жан Чиен олон улсаар хүрч, баруун хязгаарын хүн соёл, газарзүйн мэдлэгийг их хэмжээгээр хурамдуулжээ12.
(10. үзэсгэлэнт; 11. тусламжтайгаар; 12. хурамтлуулжээ)
'The king of Da Yuan had a high nose and blue eyes. He had long heard that Han was a great country, beautiful and rich, and he very much wanted to establish relations. With the help of the king of Da Yuan, Zhang Qian visited many countries and gained a great deal of knowledge of the culture and geography of the countries of the Western region.'
10.
Zhāng Qiān zài fǎnhuí de túzhōng, zàicì bèi Xiōngnú zhuāhuò, yī-nián hòu Zhāng Qiān yòu yǒnggǎn-de táo le chūlái, lìjìn qiānxīn wànkǔ, zhōngyú zài shísān-nián hòu huí-dào Cháng'ān.
ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠪᠤᠴᠠᠬᠤ ᠵᠠᠮ ᠳᠦ ᠪᠠᠨ ᠳᠠᠬᠢᠭᠠᠳ ᠾᠦᠩᠨᠦ ᠳᠦ ᠪᠠᠷᠢᠭᠳᠠᠵᠤ᠂ ᠨᠢᠭᠡ ᠵᠢᠯ ᠦᠨ ᠳᠠᠷᠠᠭᠠ ᠳᠠᠬᠢᠨ ᠡᠷᠡᠯᠬᠡᠭ ᠪᠠᠭᠠᠲᠤᠷᠯᠢᠭ ᠵᠢᠡᠷ ᠳᠤᠲᠠᠭᠠᠨ ᠭᠠᠷᠴᠡᠢ᠃ ᠮᠢᠩᠭᠠᠨ ᠪᠡᠷᠬᠡ ᠲᠦᠮᠡᠨ ᠪᠠᠷᠲᠠᠭᠠ ᠵᠢ ᠲᠤᠭᠤᠯᠵᠤ᠂ ᠡᠴᠦᠰ ᠲᠦ ᠪᠡᠨ ᠠᠷᠪᠠᠨ ᠭᠤᠷᠪᠠᠨ ᠵᠢᠯ ᠪᠣᠯᠣᠭᠠᠳ ᠴᠠᠩ ᠠᠨ ᠳᠦ ᠪᠤᠴᠠᠨ ᠢᠷᠡᠵᠡᠢ᠃
Жан Чиен буцах замдаа дахиад Хүннүд баригдаж, нэг жилийн дараа дахин эрэлхэг баатарлагаар дутаан гарчээ. Тэр мянган бэрх түмэн бартааг туулж, эцэстээ арван гурван жил болоод Чан анд буцан иржээ.
'On the road back Zhang Qian was again captured by the Xiongnu. A year later Zhang Qian again made a daring escape and underwent many hardships. Finally, after 13 years away. he returned to Chang'an.'
11.
Zhāng Qiān zhècì chūshǐ Xīyù, shǐ shēnghuó zài Zhōngyuán de rénmen liǎojiě-dào Xīyù de qíngkuàng, gèng jīfā le Hàn Wǔdì kàngjí Xiōngnú de juéxīn.
ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠦ ᠡᠨᠡ ᠤᠳᠠᠭᠠᠨ ᠦ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠲᠤ ᠡᠯᠴᠢ ᠪᠡᠷ ᠣᠴᠢᠭᠰᠠᠨ ᠨᠢ᠂ ᠳᠤᠮᠳᠠᠳᠤ ᠣᠷᠣᠨ ᠳᠤ ᠠᠮᠢᠳᠤᠷᠠᠵᠤ ᠪᠠᠢᠭᠠ ᠬᠦᠮᠦᠰ ᠲᠤ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠦᠨ ᠪᠠᠢᠳᠠᠯ ᠢ ᠮᠡᠳᠡᠭᠦᠯᠦᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠢᠨᠠ᠃ ᠲᠡᠷᠡ ᠨᠢ ᠬᠠᠨ ᠡᠦ ᠳ᠋ᠢ ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠦ ᠾᠦᠩᠨᠦ ᠲᠠᠢ ᠡᠰᠡᠷᠭᠦᠴᠡᠨ ᠲᠤᠯᠤᠯᠳᠤᠬᠤ ᠵᠣᠷᠢᠭ ᠢ ᠤᠯᠠᠮ ᠵᠢᠠᠷ ᠬᠥᠪᠴᠢᠯᠡᠭᠰᠡᠨ ᠪᠠᠢᠯᠠ᠃
Жан Чиений энэ удаагийн баруун хязгаарт элчээр очсон нь, Дундад оронд амьдраж байгаа хүмүүст баруун хязгаарын байдлыг мэдүүлсэн байна. Тэр нь Хань Үү Ди хааны Хүннүтэй13 эсэргүүчэн тулалдах зоригийг улмаар14 хөвчилсөн байлаа.
(13. Хүннүг; 14. улам)
'Zhang Qian's mission to the Western region allowed people living in the central plain to understand the situation in the West and stimulated Emperor Wu's resolve to attack the Xiongnu.'
12.
Wèile jìnyībù liánluò Xiōngnú zhōubiān de guójiā, Hàn Wǔdì pài Zhāng Qiān zàicì chūshǐ Xīyù. Zhè-cì, Zhāng Qiān dàile sānbǎi-duō rén, shùnlì de dàodá le Xīyù, fǎngwèn le xǔduō guójiā.
ᠬᠠᠨ ᠡᠦ ᠳ᠋ᠢ ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠤᠯᠠᠮ ᠨᠢᠭᠡ ᠠᠯᠬᠤᠮ ᠾᠦᠩᠨᠦ ᠵᠢᠨ ᠬᠥᠷᠰᠢ ᠤᠯᠤᠰ ᠲᠠᠢ ᠬᠠᠷᠢᠯᠴᠠᠭᠠ ᠬᠣᠯᠪᠣᠭᠠ ᠪᠠᠨ ᠪᠡᠬᠢᠵᠢᠭᠦᠯᠬᠦ ᠵᠢᠨ ᠲᠥᠯᠥᠭᠡ ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠢ ᠳᠠᠬᠢᠳᠠ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠲᠤ ᠡᠯᠴᠢ ᠪᠡᠷ ᠮᠣᠷᠳᠠᠭᠤᠯᠪᠠ᠃ ᠡᠨᠡ ᠤᠳᠠᠭᠠ ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠭᠤᠷᠪᠠᠨ ᠵᠠᠭᠤ ᠭᠠᠷᠤᠢ ᠬᠦᠮᠦᠨ ᠢ ᠳᠠᠭᠠᠭᠤᠯᠵᠤ᠂ ᠤᠷᠤᠭᠰᠢᠲᠠᠢ ᠪᠠᠷ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠲᠤ ᠬᠦᠷᠦᠭᠰᠡᠨ ᠪᠥᠭᠡᠳ ᠮᠠᠰᠢ ᠣᠯᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠵᠢᠠᠷ ᠠᠢᠯᠴᠢᠯᠠᠵᠠᠢ᠃
Хань Үү Ди хаан улам нэг алхам Хүннүүгийн хөрш улстай харилцаа холбоогоо бэхжүүлэхийн төлөө Жан Чиенийг дахид15 баруун хязгаарт элчээр мортуулав. Энэ удаа Жан Чиен гурван зуу гаруй хүнийг дагуулж, урагштайгаар баруу хязгаарт хүрсэн бөгөөд маш олон улсаар айлчилжээ.
(15. дахин нэг алхам хийхээр, Жан Чиенийг дахиад баруун хязгарт...)
'In order to further make contact with countries around the Xiongnu, Emperor Wu again sent Zhang Qian on a mission to the Western region. This time Zhang Qian took over 300 people and reached the Western region safely, where he visited many countries.'
13.
Suíhòu, Hàn Wǔdì pài míngjiàng huòqùbìng dài bīng gōngdǎ Xiōngnú-guó, zhōngyú jīkuǎ le Xiōngnú-guó, chàngtōng le Sīchóu-zhī-lù.
ᠰᠡᠭᠦᠯᠡᠷ ᠨᠢ᠂ ᠬᠠᠨ ᠡᠦ ᠳ᠋ᠢ ᠬᠠᠭᠠᠨ ᠨᠡᠷᠡᠲᠦ ᠵᠠᠩᠵᠤᠨ ᡀᠦᠸᠧ ᠴᠢᠤᠢ ᠪᠢᠩ ᠵᠢᠡᠷ ᠴᠡᠷᠢᠭ ᠳᠠᠢᠴᠢᠯᠠᠭᠤᠯᠤᠨ ᠾᠦᠩᠨᠦ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠢ ᠴᠣᠬᠢᠭᠤᠯᠤᠭᠠᠳ ᠡᠴᠦᠰ ᠲᠤ ᠪᠡᠨ ᠾᠦᠩᠨᠦ ᠭᠦᠷᠦᠨ ᠢ ᠢᠯᠡᠵᠦ᠂ ᠵᠠᠮ ᠢ ᠰᠠᠭᠠᠳ ᠦᠭᠡᠢ ᠨᠡᠪᠲᠡᠷᠡᠭᠦᠯᠵᠡᠢ᠃
Сүүлээр нь Хань Үү Ди хаан нэрт жанжин Хүые Чүи Бингээр цэрэг дайчлуулан Хүннү гүрнийг цохиулаад эцэстээ Хүннү гүрнийг ялж, торгон замыг16 саадгүй нэвтрүүлжээ.
(16. торгоны замыг)
'Then, Emperor Wu sent the famous general Huo Qubing with troops to attack the country of the Xiongnu, and eventually destroyed it, opening up the Silk Road.'
14.
Xiànzài, wǒmen chángjiàn de pútáo, mùxu, húmá, huángguā, hújiāo, hétáo děng, jùshuō dōu shi Zhāng Qiān cóng Xīyù dài huílái de dōngxī. Zhōngguó shēngchǎn de sīchóu, táocí, qīqì děng yě chuán dào le xīfāng.
ᠦᠨᠦᠳᠦᠷ ᠦᠨ ᠮᠠᠨ ᠦ ᠦᠷᠭᠦᠯᠵᠢ ᠬᠠᠷᠭᠤᠳᠠᠭ ᠦᠵᠦᠮ᠂ ᠴᠠᠷᠭᠠᠰᠤ᠂ ᠬᠤᠮᠠ ᠣᠯᠣᠰᠣ᠂ ᠥᠷᠭᠡᠡᠰᠥᠲᠦ ᠬᠡᠮᠬᠡ᠂ ᠬᠤᠤᠵᠤᠤ᠂ ᠬᠤᠰᠢᠭᠠ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠨᠢ ᠪᠦᠷ ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ ᠦ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠡᠴᠡ ᠠᠪᠴᠢᠷᠠᠭᠰᠠᠨ ᠶᠠᠭᠤᠮᠠ ᠬᠡᠯᠴᠡᠳᠡᠭ᠃ ᠳᠤᠮᠳᠠᠳᠤ ᠤᠯᠤᠰ ᠦᠨ ᠦᠢᠯᠡᠳᠪᠦᠷᠢᠯᠡᠭᠰᠡᠨ ᠲᠣᠷᠭᠠ ᠳᠤᠷᠳᠤᠩ᠂ ᠱᠠᠭᠠᠵᠠᠨ ᠬᠡᠷᠡᠭᠰᠡᠨᠯ᠂ ᠰᠢᠷᠡᠳᠡᠮᠡᠯ ᠰᠠᠪᠠ ᠵᠡᠷᠭᠡ ᠴᠦ ᠥᠷᠥᠨᠡᠳᠡᠬᠢᠨ ᠳᠦ ᠤᠯᠠᠮᠵᠢᠯᠠᠭᠳᠠᠨ ᠬᠦᠷᠴᠡᠢ᠃
Өнөөдрийн манай үргэлж харгадаг үзэм17, царгас, хуумаа олс18, өргөст хэмх, хуужуу19, хушга зэрэг нь бүр Жан Чиений баруун хязгаараас авчирсан юм гэлцдэг. Дундад улсын20 үйлдвэрлэсэн торго дурдан, шаазан хэргсэл, ширдмэл21 сав зэрэг ч өрнө дахинд уламжлагдан хүрчээ.
(17. усан үзэм; 18. гүнжид, дэл; 19. хуажуу; 20. Хятадын; 21. лакмал, чийдмэл)
'Many of the things that we take for granted now, such as grapes, lucerne*, sesame, cucumbers, pepper, and walnuts, are said to have been brought back from the Western region by Zhang Qian. Silk, pottery, lacquerware and other Chinese goods also moved to the West.'
(* or alfalfa)
15.
Wěidà de tànxiǎn-jiā - zhāngqiān, bù wèi jiānxiǎn, liǎng-cì chūshǐ Xīyù, cùjìn le wǒguó hé xīfāng duōguó de yǒuhǎo wǎnglái, kāità le tōngwǎng fùqiáng de sīchóu-zhī-lù, yīzhí wéi shìrén chēngzàn.
ᠠᠭᠤᠤ ᠶᠡᠬᠡ ᠪᠠᠷᠲᠠᠭᠠ ᠬᠠᠢᠭᠴᠢ —— ᠵᠠᠩ ᠴᠢᠶᠡᠨ᠂ ᠬᠦᠴᠢᠷ ᠪᠡᠷᠬᠡ ᠡᠴᠡ ᠬᠠᠯᠠᠰᠢᠷᠠᠯ ᠦᠭᠡᠢ ᠪᠡᠷ ᠬᠣᠶᠠᠷᠲᠠ ᠪᠠᠷᠠᠭᠤᠨ ᠬᠢᠵᠠᠭᠠᠷ ᠲᠤ ᠡᠯᠴᠢ ᠪᠡᠷ ᠣᠴᠢᠵᠤ᠂ ᠮᠠᠨ ᠦ ᠤᠯᠤᠰ ᠪᠣᠯᠣᠨ ᠥᠷᠥᠨᠡᠳᠡᠬᠢᠨ ᠦ ᠣᠯᠠᠨ ᠤᠯᠤᠰ ᠦᠨ ᠨᠥᠬᠥᠷᠰᠡᠭ ᠬᠠᠷᠢᠯᠴᠠᠭᠠ ᠵᠢ ᠠᠬᠢᠭᠤᠯᠵᠤ᠂ ᠪᠠᠶᠠᠵᠢᠨ ᠬᠦᠴᠦᠷᠬᠡᠭᠵᠢᠬᠦ ᠲᠤᠷᠭᠠᠨ ᠵᠠᠮ ᠢ ᠨᠡᠭᠡᠡᠭᠡᠡᠭᠰᠡᠨ ᠡᠴᠡ ᠳᠡᠯᠡᠬᠡᠢ ᠵᠢᠨ ᠬᠦᠮᠦᠰ ᠦᠨ ᠮᠠᠭᠲᠠᠭᠠᠯ ᠢ ᠣᠯᠣᠭᠰᠠᠨ ᠪᠠᠢᠨᠠ᠃
Агуу их бартаа хайгч22 —— Жан Чиен , хүчир бэрхээс халшралгүйгээр хоёрт23 баруу хялзгаарт элчээр очиж, манай улс болон өрнө дахины олон улсын нөхөрсөг харилцааг ахиулж, баяжин хүчирхэгжих торгон замыг нээснээс дэлхийн хүмүүсийн магдаалыг олсон байна.
(22. судлаач, шинглэгч; 23. хоёронтоо)
The great explorer Zhang Qian did not fear hardship and went to the Western region twice, stimulating friendly relations between our country and many countries in the West and opening rich and powerful Silk Road, acclaimed by the people of the world.'
